Niedawno kupiłem „Słownik religii”. Praca jest pod redakcją Zbigniewa Paska i Elżbiety Przybył-Sadowskiej, wydana przez Krakowskie Wydawnictwo Naukowe w 2010 roku i liczy stron 496. Na naszym rynku nie brak różnego rodzaju opracowań dotyczących sfery wyznaniowej. Ich liczba daje się wręcz określać w metrach bieżących półki z książkami w księgarni czy bibliotece. Zróżnicowane perspektywy i kompetencje piszących je autorów powodują także różne stany po przeczytaniu. Od zadowolenia do zniesmaczenia (zwłaszcza, kiedy autor postanawia być „wojownikiem” racji swojej grupy). Solidne, materiałowo i konstrukcyjnie dopracowane dzieło przygotowane przez zespół dwudziestu pięciu autorów związanych naukowo z Uniwersytetem Jagiellońskim należy bez wątpienia do książek dających czytelnikowi możliwość interesującej lektury wędrówki po religiach i ruchach religijnych minionego i współczesnego świata.
Jak piszą autorzy słowika:
„W sytuacji gdy zjawiska o charakterze religijnym nadal wpływają na losy świata, a sama religia przechodzi w świecie naszej cywilizacji głębokie przemiany, wydaje się szczególnie ważne propagowanie wiedzy o charakterze religioznawczym. Ma to doniosłe znaczenie dla szerzenia tolerancji, bowiem zgodnie ze starym powiedzeniem „wiedzieć, znaczy wybaczyć” – jeżeli będziemy wiedzieli, dlaczego „inni” postępują tak, a nie inaczej, w sposób „dziwny” i „obcy”, i jaką świętą historię odtwarzają w swoich rytuałach, to nasza postawa wobec nich będzie inna. Niewiedza budzi lęk. Lek budzi agresję. I ten prosty mechanizm można obserwować nie tylko śledząc zderzenie ewagelikalnego protestantyzmu amerykańskiego z cywilizacją muzułmańską krajów Bliskiego Wschodu, ale także w Polsce, gdzie niewiedza o nowych religiach buduje społeczną krucjatę przeciwko tzw. sektom. Mianem tym określa się dość powszechnie to, co pod względem religijnym „inne, odmienne i obce”. Nadając zjawisku nowych religii cechy demoniczne (oskarżenia o porwania, pranie mózgu etc.), pragnie się zatrzymać rosnące zainteresowanie innymi religiami”.
Autorzy zaznaczają, iż praca ma charakter popularny i propedeutyczny, przeznaczona jest dla wszystkich zainteresowanych sferą religii, zwłaszcza zaś tych, którzy stają na na progu lektur z tej tematyki. Każde z haseł zawiera podstawowe wiadomości i wykaz literatury z zakresu omawianego pojęcia. Często artykuły uzupełnione są także o fragmenty tekstów charakterystycznych dla danego wyznania. Pewien niedosyt może budzić brak map, jedynie w przypadku buddyzmu umieszczono mapy ukazujące obecny zasięg szkół therawady i mahajany.
Układ opracowania jest historyczno-geograficzny. Składa się nań siedem części tematycznych i aneks. Pierwsza część zawiera materiały o religiach plemiennych - Afryki, Australii, Oceanii, Syberii, szamanizmie, religii Ajnów, Eskimosów i Indian).
Druga część poświęcona jest religiom starożytnego Bliskiego Wschodu - Egiptu, Mezopotamii, zachodnich Semitów, Hetytów, Hurytów, mazdaizmowi i zaratusztrianizmowi.
Trzecia część dotyczy religii przedchrześcijańskiej Europy - Grecji, Rzymu, Germanów, Słowian, Celtów, Scytów, Traków i ludów ugrofińskich.
Czwarta część charakteryzuje religie Środkowej i Wschodniej Azji - hinduizm (wisznuizm, siwaizm, taktyzm, tantryzm, reformistyczny modernizm, nacjonalizm hinduski, neowedanta), buddyzm, dżinizm, sikhizm, konfucjanizm, taoizm, shintō, kaodaizm, donghak, cheondogyo, namhak, jeungsangyo, daejongyo.
W piątej części książki opisano religie Ameryki Prekolumbijskiej (Majów, Azteków i Inków).
Szósta część słownika jest o religiach uniwersalistycznych. Zawiera opracowania o judaizmie (w tym o samarytanizmie, chasydyzmie, sabataizmie, frankizmie i karaimizmie), gnozie, manicheizmie, omówiono chrześcijaństwo: wschodnie Kościoły – przedchalcedońskie (Asyryjski Kościół Wschodni, Syryjski Kościół Prawosławny [jakobicki], Koptyjski Kościół Prawosławny, Etiopski Kościół Prawosławny, Erytrejski Kościół Prawosławny, Malankarski Kościół Prawosławny Syryjski, Ormiański kościół Apostolski i prawosławne (w tym staroobrzędowcy, duchoborcy, chłystkowie, skopcy, bogomili), zachodnie Kościoły – katolicyzm (w tym katarzy, albigensi, starokatolicyzm, polskokatolicyzm), protestantyzm (luteranizm, reformowane Kościoły, anglikanizm, anabaptyzm, menonici, baptyzm, purytanizm, prezbiterialne Kościoły, kongregacjonalne Kościoły, unitarianizm, bracia polscy, kwakrzy, bracia morawscy, metodyzm, bracia plymuccy, Kościoły Chrystusowe, sztundyzm, Armia Zbawienia, adwentyzm, ruch zielonoświątkowy), wspólnoty wywodzące się z protestantyzmu (ruch badacki, Świadkowie Jehowy, mormoni), przedstawiono także islam, sufizm oraz wspólnoty wywodzące się z islamu (ahmadijja, bahaizm).
Siódma część dotyczy nowych religii, wśród których wyodrębniono nowożytne religie ezoteryczne i okultystyczne (różokrzyżowcy, teozofia, antropozofia, okultyzm, satanizm, spirytyzm), nowe ruchy religijne (religie neopogańskie, noszamanizm, neodruidyzm, wicca, New Age, UFO-kulty, Heaven’s Gate, realianizm, Christian Science, scjentologia, Hare Kryszna, Ananda Marga, Brahma Kumaris, Misja Czaitanii, Falun Gong, Subud, Soka Gakkai, Zjednoczeniowy Kościół, Rodzina, Gałąź Dawidowa, Świątynia Ludu, Zakon Świątyni Słońca) i nowe religie Trzeciego Świata (wudu, santeria, kimbangizm, kargizm, pejotyzm).
Całość pracy uzupełniona jest aneksem z tekstem o dialogu międzyreligijnym i indeksem alfabetycznym (ułatwiającego szybkie odnalezienie interesującego nas pojęcia).
Z przyjemnością umieszczę "Słownik religii" pod redakcją Zbigniewa Paska i Elżbiety Przybył- Sadowskiej na swojej półce z "niezbędnikami" w podróżach po światach różnych wyznań.
